ترازنامه به عنوان یکی از ابزارهای حیاتی برای شرکت‌ها، نقش مهمی در اندازه‌گیری توانمندی آنها در انجام فعالیت‌هایی مانند تولید و فروش محصولات، وصول مطالبات و تسویه بدهی‌ها ایفا می‌کند. نسبت‌های فعالیت و کارایی به‌عنوان ابزارهایی کارآمد، برای ارزیابی نحوه استفاده از دارایی‌های شرکت به‌کار می‌روند و تاثیر مستقیم آنها بر فروش را مورد سنجش قرار می‌دهند.
در این مقاله از آرمان تدبیر، به تحلیل و بررسی نسبت‌های فعالیت در حوزه مدیریت مالی خواهیم پرداخت.
اهمیت نسبت های فعالیت برای سرمایه گذاری
نسبت‌های فعالیت به‌عنوان ابزاری برای ارزیابی میزان بهره‌وری منابع شرکت، حجم فروش را با سرمایه‌گذاری انجام‌شده در دارایی‌هایی مانند موجودی کالا و دارایی‌های ثابت مقایسه می‌کنند. این نسبت‌ها نشان‌دهنده چگونگی استفاده مؤثر از منابع و کارآیی عملیات شرکت در یک دوره زمانی خاص هستند. به عبارت دیگر، نسبت فعالیت تعیین می‌کند که تا چه حد یک شرکت منابع خود را به شکلی مؤثر و کارآمد به کار می‌گیرد.
یکی از کاربردهای مهم نسبت‌های فعالیت، ارتباط دادن اقلام ترازنامه با صورت سود و زیان است. نکته قابل توجه این است که اقلام ترازنامه باید در لحظه محاسبه شوند، در حالی که اقلام سود و زیان در دوره‌های زمانی معین بررسی می‌شوند. در تحلیل و محاسبه نسبت فعالیت، معمولاً این تفاوت زمانی مد نظر قرار نمی‌گیرد.
انواع نسبت های فعالیت
نسبت‌های فعالیت به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گردش دارایی
- دوره گردش عملیات
- گردش موجودی کالا
- دوره وصول مطالبات
- دوره پرداخت بدهی‌ها
- گردش دارایی‌های ثابت
- دوره گردش موجودی کالا
- گردش حساب‌های دریافتنی
- نسبت گردش سرمایه جاری
- نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش
در ادامه، به بررسی مهم‌ترین این نسبت‌ها پرداخته خواهد شد.
گردش موجودی کالا
این نسبت نشان می‌دهد که موجودی کالا و مواد شرکت در یک دوره زمانی مشخص (مانند یک سال مالی) چند بار به فروش رفته و دوباره جایگزین شده است.
پیشنهاد آرمان تدبیر:آشنایی با انواع صورت های مالی
فرمول محاسبه گردش موجودی کالا:
گردش موجودی کالا = بهای تمام‌شده کالای فروش رفته / متوسط موجودی کالا
دوره گردش موجودی کالا
دوره گردش موجودی به فاصلۀ زمانی بین دریافت مواد اولیه، تبدیل آن به کالا و فروش محصول به مشتری اشاره دارد. به عبارت دیگر، این دوره که گاهی به آن میانگین سنی کالا نیز گفته می‌شود، مدت زمان لازم برای تبدیل مواد اولیه به کالا و سپس فروش آن را نشان می‌دهد. کوتاه بودن این دوره بیانگر سرعت بالا و چابکی شرکت در تولید و فروش محصولات خود است.
نسبت پایین در این زمینه می‌تواند نشان‌دهنده کاهش فروش یا افزایش موجودی کالا در دوره باشد. افزایش موجودی ممکن است هزینه‌های نگهداری و جریان نقدی خروجی را افزایش دهد. از سوی دیگر، گردش بالای موجودی نیز ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در تأمین نیازهای مشتریان به دلیل کسری موجودی شود.
فرمول محاسبه دوره گردش موجودی کالا به شرح زیر است:
دوره گردش موجودی کالا = (متوسط موجودی مواد و کالا \* ۳۶۵) / بهای تمام‌شده کالای فروش رفته
یا به صورت ساده‌تر:
دوره گردش موجودی کالا = ۳۶۵ / گردش موجودی کالا
گردش حساب‌های دریافتنی
در تئوری، گردش حساب‌های دریافتنی از طریق تقسیم فروش نسیه خالص بر میانگین حساب‌های دریافتنی محاسبه می‌شود. با این حال، در عمل به دلیل آنکه بسیاری از شرکت‌ها فروش نسیه را به‌طور جداگانه گزارش نمی‌دهند، مجموع فروش‌های دوره‌ای به عنوان صورت کسر استفاده می‌شود. این نسبت بیانگر تعداد دفعاتی است که مطالبات شرکت در یک سال گردش می‌کند. به طور مثال، اگر عدد حاصل از این نسبت ۲ باشد، به این معناست که مطالبات شرکت به طور میانگین دو بار در طول سال وصول و تبدیل به نقد می‌شود. این نسبت برای محاسبه متوسط دوره وصول مطالبات در یک شرکت نیز کاربرد دارد.
فرمول محاسبه گردش حساب‌های دریافتنی به شکل زیر است:
گردش حساب‌های دریافتنی = فروش نسیه / میانگین حساب‌ها و اسناد دریافتنی طی دوره
دورۀ وصول مطالبات (حساب‌های دریافتنی)
دوره وصول مطالبات به فاصلۀ زمانی بین تحویل کالا به مشتری و دریافت وجه نقد از وی اشاره دارد. به عبارت دیگر، این مدت زمان نشان می‌دهد که چقدر طول می‌کشد تا شرکت مطالبات خود را از مشتریان وصول کند. کوتاه بودن این دوره بیانگر سرعت و چابکی شرکت در دریافت مطالبات است، در حالی که افزایش این زمان به معنای گرایش شرکت به فروش‌های نسیه می‌باشد.
فرمول محاسبه دوره وصول مطالبات به صورت زیر است:
دوره وصول مطالبات = (میانگین حساب‌های دریافتنی \* ۳۶۵) / فروش نسیه
یا به طور ساده‌تر:
دوره وصول مطالبات = ۳۶۵ / گردش حساب‌های دریافتنی
دوره گردش عملیات
دوره گردش عملیات به بازه زمانی گفته می‌شود که طی آن یک شرکت مراحل خرید مواد اولیه، تولید محصولات، ارسال آنها به مشتریان و دریافت وجه نقد را به پایان می‌رساند.
فرمول محاسبه دوره گردش عملیات:
دوره گردش عملیات = دوره وصول مطالبات + دوره گردش موجودی کالا
دوره پرداخت بدهی‌ها
این مدت زمان نشان‌دهنده زمانی است که شرکت برای تسویه بدهی‌های خود به تأمین‌کنندگان بابت خرید مواد اولیه به صورت نسیه نیاز دارد.
فرمول محاسبه دوره پرداخت بدهی‌ها:
دوره پرداخت بدهی‌ها = (میانگین حساب‌های پرداختنی * ۳۶۵) / خرید نسیه
گردش دارایی
نسبت گردش دارایی نشان‌دهنده تأثیر گردش دارایی‌ها در تولید درآمد برای شرکت است. این نسبت بیان می‌کند که چگونه دارایی‌های شرکت در راستای کسب درآمد به کار گرفته می‌شوند. مقایسه این نسبت در دوره‌های مختلف می‌تواند به ارزیابی اثرگذاری افزایش دارایی‌ها بر درآمد شرکت کمک کند.
فرمول محاسبه گردش دارایی:
گردش دارایی = فروش خالص / میانگین کل دارایی‌ها
پیشنهاد آرمان تدبیر:نسبت های نقدینگی در صورت های مالی
گردش دارایی‌های ثابت
این نسبت، میزان تأثیر دارایی‌های ثابت شرکت بر درآمد آن را نشان می‌دهد. اگر این نسبت بالا باشد، به این معناست که شرکت به خوبی از دارایی‌های ثابت خود بهره‌برداری کرده است. در صورتی که نسبت پایین باشد، نشان‌دهنده آن است که درآمد شرکت پایین بوده و بیش از حد روی دارایی‌های ثابت سرمایه‌گذاری شده که منجر به عدم کارایی آنها شده است.
فرمول محاسبه گردش دارایی‌های ثابت:
گردش دارایی‌های ثابت = فروش خالص / میانگین دارایی‌های ثابت
نسبت گردش سرمایه جاری
سرمایه در گردش تفاوت میان دارایی‌های جاری و بدهی‌های جاری شرکت است. این نسبت نشان‌دهنده تأثیر سرمایه در گردش بر میزان فروش شرکت است. افزایش این نسبت ممکن است به دلیل کاهش سرمایه در گردش یا افزایش فروش باشد. این نسبت معمولاً همراه با نسبت دوره گردش عملیات بررسی می‌شود و مقایسه آن با مقادیر گذشته می‌تواند تحلیل بهتری را فراهم کند.
فرمول محاسبه گردش سرمایه جاری:
گردش سرمایه جاری = فروش / سرمایه در گردش
نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش
موجودی کالا یکی از اجزای دارایی جاری است، و نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش نشان می‌دهد چه میزان از سرمایه در گردش به موجودی کالا اختصاص دارد.
فرمول محاسبه نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش:
نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش = موجودی کالا / سرمایه در گردش
افزایش این نسبت می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی در عملیات جاری شرکت باشد. تا زمانی که موجودی کالا به فروش نرسد و وجه نقد به دست آمده دوباره وارد چرخه تولید نشود، شرکت نمی‌تواند بازدهی کافی داشته باشد. این نسبت بالا ممکن است بیانگر مشکلاتی در فروش و بازاریابی شرکت باشد.
جمع بندی:
در نهایت، نسبت‌های فعالیت ابزارهای بسیار مؤثری در ارزیابی کارآیی و بهره‌وری منابع شرکت‌ها هستند. این نسبت‌ها که شامل مواردی مانند دوره گردش موجودی کالا، گردش دارایی و دوره وصول مطالبات می‌شوند، به تحلیل دقیق چگونگی استفاده از دارایی‌ها، جریان نقدی و توانایی شرکت‌ها در تسویه بدهی‌ها کمک می‌کنند. با بررسی این نسبت‌ها، شرکت‌ها می‌توانند نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کرده و بهبودهایی را در فرآیندهای مالی و عملیاتی خود ایجاد کنند.
در آرمان تدبیر، ما با استفاده از این ابزارهای کلیدی، به شرکت‌ها کمک می‌کنیم تا عملکرد مالی خود را بهینه‌سازی کرده و به رشد و توسعه پایدار دست یابند. درک دقیق این نسبت‌ها و استفاده صحیح از آنها می‌تواند نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و مالی ایفا کند، به‌ویژه در محیط‌های رقابتی و پیچیده اقتصادی امروز.
