بورس اوراق بهادار و فرابورس، دو بستر اصلی برای مبادله اوراق بهادار در بازار سرمایه محسوب می‌شوند. هر دو بازار با هدف تسهیل فرآیند خرید و فروش اوراق بهادار، نظیر سهام شرکت‌ها، تأسیس شده‌اند. با این حال، تفاوت‌های مهمی میان این دو نهاد وجود دارد که در ادامه به تشریح آنها می‌پردازیم:
بورس اوراق بهادار چیست؟
صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر ابزارهای مالی محسوب می‌شود. این بازار به عنوان بازاری ثانویه، زمینه انجام معاملات بین سرمایه‌گذاران را فراهم می‌آورد و نقش مستقیمی در تأمین مالی شرکت‌ها ایفا نمی‌کند.
از جمله اهداف کلیدی تأسیس بورس اوراق بهادار می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- ایجاد فضای امن و قانونمند برای انجام معاملات اوراق بهادار
- تسهیل جذب سرمایه برای شرکت‌ها به منظور توسعه فعالیت‌ها
- فراهم نمودن فرصت‌های سرمایه‌گذاری متنوع برای سرمایه‌گذاران
- افزایش نقدشوندگی اوراق بهادار و تسهیل فرایند خرید و فروش آنها
فرابورس چیست؟
بازار فرابورس، به عنوان بازاری مکمل در کنار بازار بورس اوراق بهادار، با هدف تسهیل دسترسی شرکت‌ها به سرمایه، طراحی و ایجاد گردیده است. این بازار، فرصت حضور و فعالیت شرکت‌هایی را که واجد شرایط پذیرش در بورس اوراق بهادار نمی‌باشند، فراهم می‌آورد. به بیان دیگر، فرابورس نقش واسطه‌ای را برای تامین مالی شرکت‌های کوچک و نوپا و ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید ایفا می‌نماید.
ساختار بازار فرابورس به طور معمول شامل پنج بخش اصلی به شرح ذیل می‌باشد:
فرابورس ایران به منظور فراهم آوردن بستری برای ورود شرکت‌های کوچک‌تر و ابزارهای مالی جدید به بازار سرمایه، به سه بازار اصلی تقسیم‌بندی شده است.
بازار اول: این بازار با هدف پذیرش شرکت‌هایی با سرمایه متوسط طراحی شده است. شرکت‌ها برای ورود به این بازار می‌بایست حداقل سرمایه یک میلیارد تومانی را تأمین نمایند. شرایط پذیرش در این بازار، در مقایسه با بازار اول بورس اوراق بهادار، تسهیل شده است.
بازار دوم: این بازار به شرکت‌های نوپا و در حال توسعه اختصاص یافته است. حداقل سرمایه لازم برای پذیرش در این بازار، صد میلیون تومان تعیین شده است که فرصت مناسبی را برای شرکت‌های کوچک‌تر فراهم می‌آورد.
بازار سوم: این بازار به عنوان پلی برای انتقال شرکت‌ها از بازار غیررسمی به بازار رسمی عمل می‌کند. شرکت‌هایی که قصد ورود به بازارهای رسمی‌تر را دارند، می‌توانند ابتدا در بازار سوم فرابورس حضور یابند.
ابزارهای نوین مالی: فرابورس ایران با ایجاد بخشی مجزا، زمینه معاملات ابزارهای مالی نوین مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری، اوراق مشارکت و سایر اوراق مشتقه را فراهم نموده است.
۷ تفاوت بازار بورس و فرابورس
بازار بورس و فرابورس تفاوت‌هایی از جهات مختلف با یکدیگر دارند که در ادامه به آن پرداخته شده است:
۱. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت شرایط و نحوه پذیرش
بازار بورس و فرابورس، دو بستر اصلی برای معاملات اوراق بهادار در ایران محسوب می‌شوند. اگرچه هر دو بازار در جهت تأمین مالی و سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کنند، اما در شرایط پذیرش شرکت‌ها تفاوت‌های قابل توجهی دارند. بورس اوراق بهادار تهران، با اعمال قوانین سختگیرانه‌تر در خصوص پذیرش شرکت‌ها، نسبت به فرابورس، از استانداردهای بالاتری برخوردار است. این سختگیری‌ها در بازار اول بورس، که شرکت‌های بزرگ‌تر و با سابقه‌تر را در بر می‌گیرد، به اوج خود می‌رسد. در مقابل، فرابورس با انعطاف‌پذیری بیشتر در پذیرش شرکت‌ها، فرصت حضور را برای شرکت‌های کوچک‌تر و نوپا فراهم می‌آورد.
لازم به ذکر است که در فرابورس نیز سطوح مختلفی از نظارت وجود دارد. به عنوان مثال، بازار اول و دوم فرابورس نسبت به بازار پایه، مقررات سختگیرانه‌تری را برای پذیرش شرکت‌ها اعمال می‌کنند.
در جدول زیر، مهم‌ترین تفاوت‌های میان بورس و فرابورس در زمینه پذیرش شرکت‌ها ارائه شده است:
2. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت شفافیت مالی
روند پذیرش شرکت‌ها در بازار بورس اوراق بهادار با ضوابط و معیارهای سختگیرانه‌تری همراه است و نهادهای ناظر، نظارت دقیق‌تری بر عملکرد شرکت‌های پذیرفته‌شده در این بازار اعمال می‌کنند. این امر موجب می‌شود شرکت‌های بورسی ملزم به ارائه گزارش‌های مالی شفاف و به‌موقع باشند و در نتیجه، اطلاعات مالی آنها از شفافیت بیشتری نسبت به شرکت‌های فرابورسی برخوردار باشد.
این شفافیت اطلاعاتی، عامل مهمی در افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار بورس و ارزیابی دقیق‌تر ارزش سهام شرکت‌های بورسی محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاران با اتکا به اطلاعات مالی شفاف‌تر، می‌توانند تصمیمات آگاهانه‌تری در خصوص خرید و فروش سهام اتخاذ نمایند.
3. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت حجم مبنا
به منظور کنترل و تعدیل نوسانات قیمتی سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس و فرابورس، سازوکار “حجم مبنا” توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تعریف و اجرایی شده است.
مطابق با این سازوکار، حداقل تعداد سهامی که می‌بایست در طول یک روز معاملاتی مورد داد و ستد قرار گیرد تا قیمت پایانی سهم قابلیت نوسان در دامنه مجاز روزانه را داشته باشد، به عنوان “حجم مبنا” تعیین می‌گردد.
در حال حاضر، حجم مبنا برای شرکت‌های بورسی معادل چهار ده هزارم تعداد کل سهام شرکت و برای شرکت‌های فرابورسی معادل “یک” می‌باشد.
4. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت ارزش بازار شرکت‌ها
با عنایت به اینکه ارزش کل بازار شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، به طور قابل ملاحظه‌ای (تقریباً پنج برابر) بیشتر از ارزش کل بازار شرکت‌های فعال در فرابورس می‌باشد، می‌توان استنباط نمود که غالب شرکت‌های بزرگ و باسابقه، بورس اوراق بهادار را به عنوان بستر فعالیت خود برگزیده‌اند.
لذا، این تلقی در میان برخی از سرمایه‌گذاران وجود دارد که سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار، به دلیل حضور شرکت‌های بزرگ و با ثبات‌تر، با ریسک کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری در فرابورس همراه است.
5. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت معافیت مالیاتی
قانون مالیات‌های مستقیم، در ماده ۱۴۳، مشوق‌هایی را برای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار در نظر گرفته است. بر این اساس، شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بورس پذیرفته می‌شود، از ۱۰ درصد معافیت مالیاتی بر درآمد خود بهره‌مند می‌گردند. این میزان برای شرکت‌های حاضر در بازار فرابورس، ۵ درصد تعیین شده است.
شایان ذکر است، در صورتی که شرکت‌ها در پایان دوره مالی، حداقل ۲۵ درصد از سهام خود را به صورت شناور آزاد در هر دو بازار بورس و فرابورس عرضه نمایند و این امر مورد تایید سازمان مربوطه قرار گیرد، میزان معافیت مالیاتی آنها به دو برابر افزایش خواهد یافت.
6. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت دامنه نوسان
بازار بورس و فرابورس، علی‌رغم وجود برخی شباهت‌ها، از نظر دامنه نوسان قیمت سهام دارای تفاوت‌هایی هستند. این تفاوت‌ها، عمدتاً در بازارهای اول و دوم بورس و فرابورس و همچنین بازار پایه فرابورس مشاهده می‌شود.
به منظور شفاف‌سازی و ارائه اطلاعات دقیق‌تر، جدول زیر دامنه نوسان مجاز در هریک از بازارهای مذکور را نشان می‌دهد:
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می‌فرمایید، دامنه نوسان در بازارهای اول بورس و فرابورس یکسان است. این در حالی است که بازار پایه فرابورس، با توجه به ریسک بالاتر، دامنه نوسان محدودتری را برای سهام خود در نظر گرفته است.
لازم به ذکر است که این اطلاعات صرفاً جهت اطلاع‌رسانی بوده و تغییرات دامنه نوسان توسط سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام می‌گردد.
7. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت تقسیم بازارها
بازار بورس و فرابورس، دو بستر اصلی معاملات اوراق بهادار در ایران، در ساختار و تنوع بازارهای خود متفاوت هستند. بورس اوراق بهادار تهران، شامل دو بازار اصلی است: بازار اول که خود به دو بخش اصلی و فرعی تقسیم می‌شود و بازار دوم. در مقابل، فرابورس ایران از تنوع بیشتری در بازارها و ابزارهای معاملاتی برخوردار است. اگرچه بازارهای اول و دوم فرابورس نیز از اهمیت بالایی برخوردارند، اما این بازار ابزارها و بازارهای دیگری را نیز شامل می‌شود که پیش‌تر به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
