بورس انرژی ایران، به عنوان یک بازار سازمان‌یافته، امکان خرید و فروش انواع حامل‌های انرژی نظیر نفت، گاز و برق، و همچنین اوراق بهادار مرتبط با آن‌ها را فراهم می‌آورد. این بورس، مشابه سایر بازارهای بورس، فضایی رقابتی را ایجاد می‌کند که در آن تعامل گسترده خریداران و فروشندگان منجر به تعیین قیمت تعادلی برای این محصولات اساسی می‌گردد.
بورس انرژی چیست؟
بورس انرژی، به عنوان شاخه‌ای تخصصی از بازار بورس کالا، بستری را فراهم می‌آورد تا فعالان عرصه اقتصاد به خرید و فروش انواع حامل‌های انرژی نظیر نفت، گاز و برق، و همچنین اوراق بهادار مرتبط با این کالاها بپردازند. این سازوکار، مشابه سایر بازارهای بورس، امکان تعامل میان خریداران و فروشندگان را در یک محیط رقابتی میسر ساخته و به تعیین قیمت عادلانه برای حامل‌های انرژی منجر می‌شود.
هدف اصلی از ایجاد این بازار، شکل‌دهی به فضایی شفاف، کارآمد، نقدشونده و رقابتی است که ضمن حذف انحصار، امکان کشف واقعی قیمت حامل‌های انرژی را فراهم آورد. از دیگر اهداف کلیدی بورس انرژی می‌توان به طراحی ابزارها و محصولات نوآورانه در بازار، خلق ارزش افزوده و تامین سود سهامداران، تقویت جایگاه و کارکردهای این نهاد برای تمامی ذی‌نفعان و پیاده‌سازی روش‌های کارآمد به منظور حفظ سلامت بازار اشاره نمود.
این نهاد با استناد به قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۸۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، بنیان نهاده شد. در ابتدا، هدف از تاسیس آن، تسهیل معاملات نفت میان وزارتخانه‌های نفت و اقتصاد بود. در سال ۱۳۸۶، معاملات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی نیز در بازار سرمایه آغاز گردید. علاوه بر این، با توجه به وجود زیرساخت‌های لازم در صنعت برق کشور، ضرورت ایجاد بورس برق نیز احساس می‌شد. در نهایت، شورای عالی بورس و اوراق بهادار در سال ۱۳۹۰، اقدام به تاسیس بورس نفت و برق نمود.
شرکت بورس انرژی سرانجام در سال ۱۳۹۱ در اداره ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری به ثبت رسید. ارکان اصلی بازار بورس انرژی ایران را وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نفت، وزارت نیرو و شرکت‌های فعال در حوزه انرژی مانند شرکت مدیریت منابع آب ایران و شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی تشکیل می‌دهند. برای کسب جزئیات بیشتر در خصوص این بازار می‌توانید به وبگاه رسمی شرکت بورس انرژی به نشانی www.irenex.ir مراجعه فرمایید.
موضوع فعالیت شرکت بورس انرژی
با عنایت به مفاد اساسنامه شرکت بورس انرژی ایران، حوزه فعالیت اصلی این نهاد به شرح زیر تعیین می‌گردد:
ایجاد، ساماندهی و مدیریت یک بورس انرژی منسجم، نظام‌مند و خودگردان با هدف تسهیل معاملات کالاهای پذیرفته‌شده و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌ها، توسط اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی و غیرایرانی، در چارچوب قوانین و مقررات جاری.
انجام فرآیند پذیرش کالاها و اوراق بهادار مرتبط، بر اساس ضوابط و مقررات قانونی.
تدوین معیارهای عضویت برای گروه‌های گوناگون، پذیرش درخواست‌های عضویت، وضع و اجرای آیین‌نامه‌های حرفه‌ای و انضباطی برای اعضا، تعیین حدود وظایف و مسئولیت‌های ایشان، نظارت بر عملکرد آن‌ها و تنظیم روابط فی‌مابین، مطابق با موازین قانونی.
مهیا نمودن بسترهای لازم جهت دسترسی عادلانه اعضا به منظور انجام معاملات کالاها و اوراق بهادار پذیرفته‌شده، در انطباق با قانون و مقررات مربوطه.
ایجاد تعامل و هماهنگی با سایر نهادهای مالی، شرکت‌ها، سازمان‌ها و ارگان‌هایی که بخشی از مسئولیت‌های مربوط به دادوستد کالاهای پذیرفته‌شده و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌ها، یا انتشار و پردازش داده‌های مرتبط با بورس انرژی را بر عهده دارند، نظیر شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه.
برقراری تبادل اطلاعات به‌موقع میان شرکت بورس انرژی و سایر نهادهای متولی بازار فیزیکی انرژی، از جمله مدیریت شبکه برق ایران، شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی گاز ایران، در راستای مقررات مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار.
سایر فعالیت‌های شرکت بورس انرژی
به منظور تسهیل، بهبود و گسترش معاملات در بورس انرژی، اقدامات زیر انجام می‌پذیرد:
- تحقیقات، آموزش و فرهنگ‌سازی مرتبط با فعالیت‌های بورس انرژی به صورت جامع صورت می‌گیرد.
- به منظور تبادل اطلاعات و تجربیات و همچنین یکپارچه‌سازی قوانین و استانداردها برای تسهیل مبادلات بین‌المللی، همکاری با سایر بورس‌های داخلی و خارجی برقرار می‌گردد.
- نظارت دقیق بر انجام صحیح معاملات کالاهای پذیرفته شده و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌ها در بورس انرژی اعمال می‌شود.
- مطابق با قوانین و مقررات مربوطه، تهیه، گردآوری، پردازش و انتشار اطلاعات مربوط به سفارش‌ها و معاملات این کالاها و اوراق بهادار انجام و اطلاع‌رسانی می‌شود.
- طبق ضوابط قانونی، بر عملکرد عرضه‌کنندگان کالاهای پذیرفته شده و معامله‌کنندگان اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی نظارت می‌گردد.
- پذیرش انبارها و نظارت بر عملکرد آن‌ها و همچنین انجام کلیه عملیات مرتبط با انبارها در راستای تسهیل دادوستد در بورس انرژی انجام می‌شود.
- سایر وظایفی که بر اساس قوانین و مقررات فعلی یا آتی بر عهده شرکت قرار داده شده یا خواهد شد، به اجرا در می‌آید.
انواع بازار بورس انرژی
بورس انرژی ایران، با سه رکن اساسی شامل بازار فیزیکی، بازار مشتقه و بازار فرعی، هر یک وظایف تخصصی خود را در راستای اهداف این نهاد ایفا می‌کنند. این سه بازار، در دو سطح داخلی و بین‌المللی فعالیت دارند. علاقه‌مندان می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر و مشاهده این بازارها به وبسایت رسمی بورس انرژی مراجعه نمایند. این بازارها به طور مشخص شامل «بازار فیزیکی»، «بازار مشتقه» و «بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله» می‌باشند.
کلیه حامل‌های انرژی که سابقه عرضه موفق در بازار کالاهای مورد پذیرش بورس را دارا باشند، پس از کشف منصفانه قیمت، امکان معامله در این بازار را خواهند یافت. این امر منوط به آن است که مشمول محدودیت‌های انحصاری و قانونی قیمت‌گذاری نباشند.
بازار فیزیکی
این بخش به معاملات نقدی کالاهای پذیرفته‌شده در بورس اختصاص دارد و شامل سه تابلوی مجزا برای نفت، گاز و سایر حامل‌های انرژی است. داد و ستد در این بازار بر اساس تعداد عرضه‌کنندگان در هر نماد معاملاتی و از طریق سازوکارهای حراج، آنلاین و عرضه یکپارچه صورت می‌پذیرد.
بازار مشتقه
این بازار به خرید و فروش اوراق بهادار مشتق‌شده از کالاهای پذیرفته‌شده می‌پردازد. معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالاها در این بازار به صورت کاملاً الکترونیکی و در بسترهای آنلاین انجام می‌شود. این معاملات در قالب قراردادهای سلف موازی، قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله شکل می‌گیرند.
قرارداد سلف، نوعی ابزار مشتقه است که ارزش آن بر اساس یک دارایی پایه مانند سهام تعیین می‌گردد. طبق این قرارداد، فروشنده بخشی از دارایی پایه را به فروش می‌رساند و خریدار، مبلغ آن را به صورت نقدی در زمان انعقاد معامله به فروشنده پرداخت می‌کند. در سررسید مقرر، دارایی پایه به خریدار تحویل داده می‌شود.
قرارداد آتی، توافقی بین خریدار و فروشنده است که بر اساس آن، کالایی معین در زمان و با قیمتی مشخص به خریدار منتقل می‌گردد. به منظور کاهش ریسک و تضمین ایفای تعهدات طرفین، مبلغی به عنوان وجه تضمین تعیین و نزد اتاق پایاپای نگهداری می‌شود و در زمان سررسید، تسویه نهایی انجام می‌پذیرد.
قرارداد اختیار معامله شامل دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش است. اختیار خرید، به خریدار این حق را می‌دهد که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت تعیین‌شده و در تاریخ سررسید یا قبل از آن خریداری نماید. در مقابل، اختیار فروش این حق را به خریدار می‌دهد که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در تاریخ سررسید یا پیش از آن به فروش برساند.
بازار فرعی
این بخش از بورس انرژی به معاملات کالاهای تک محموله‌ای اختصاص یافته است.
کالاهای قابل معامله در بورس انرژی
سازمان بورس و اوراق بهادار ایران، فهرست زیر از کالاهای قابل معامله در بورس انرژی را به تصویب رسانده است:
- انواع سوخت هواپیما
- هیدروژن
- فرآورده‌های گوناگون نفت خام
- انواع گاز طبیعی
- کلیه میعانات گازی
- انواع نفت سفید
- نفت کوره و مازوت
- گونه‌های مختلف گازوئیل
- انواع بنزین
- گاز مایع
- قطران
- تمامی حلال‌ها
- متانول
- اتانول
- آیزوفیدها
- اکستراکت
- برش‌های سنگین و سبک گوناگون
- انواع لایت اند
نحوه دریافت کد معاملاتی در بازارهای مختلف بورس انرژی
به منظور عضویت و شروع فعالیت در بازار بورس انرژی، هم افراد حقیقی و هم اشخاص حقوقی می‌توانند اقدام کنند. با این حال، لازم است متقاضیان محترم از برخی ضوابط و محدودیت‌های موجود آگاه باشند و آن‌ها را مد نظر قرار دهند. مشتریان گرامی می‌توانند در صورت بروز هرگونه پرسش یا نیاز به برقراری ارتباط با بخش بورس انرژی کارگزاری مفید، با شماره تلفن‌های ۸۱۹۰۱۴۷۱ یا ۸۱۹۰۱۴۷۴ تماس حاصل فرمایند.
مدارک مورد نیاز برای دریافت کد معاملاتی بازار فیزیکی
- شرکت‌نامه
- اساسنامه شرکت و شناسه ملی
- تکمیل فرم درخواست کد بورسی مختص اشخاص حقوقی
- تکمیل برگه احراز هویت
- آگهی روزنامه در مورد تأسیس و آخرین تغییرات در شرکت
- آگهی تغییرات افراد صاحب امضای شرکت و مدیران
- مجوزها و مدارک مرتبط با فعالیت‌ها
مدارک مورد نیاز برای دریافت کد معاملاتی بازار برق
- شرکت‌نامه
- اساسنامه شرکت و شناسه ملی
- تکمیل برگه احراز هویت
- بیانیه ریسک
- تکمیل فرم درخواست کد بورسی مختص اشخاص حقوقی
- تکمیل فرم معرفی اطلاعات حساب مشتری
- مجوزها و مدارک مرتبط با فعالیت‌ها
- آگهی تغییرات در افراد صاحب امضای شرکت و مدیران
- اصل شناسنامه و کارت ملی صاحبان امضای شرکت یا کپی برابر با اصل مدارک
- آگهی روزنامه در مورد تأسیس آخرین تغییرات در شرکت
چگونگی فعالیت در بورس انرژی ایران
به منظور فعالیت در بازار بورس انرژی، احراز شرایط مقرر برای فعالان این حوزه الزامی است. اشخاص حقوقی که دارای مجوز بهره‌برداری مرتبط هستند، اجازه انجام معاملات در بازار فیزیکی را خواهند داشت. در صورتی که اشخاص حقیقی یا حقوقی تمایل به فعالیت در بخش برق داشته باشند، ابتدا می‌بایست به شرکت برق مراجعه نموده و معرفی‌نامه لازم را اخذ نمایند.
علاوه بر این، مشتریان محترم پیش از اقدام به معامله در بورس انرژی، ملزم به دریافت کد سهامداری جهت ورود به این بازار می‌باشند. برای این منظور، لازم است در گام نخست به یکی از کارگزاری‌های رسمی و دارای مجوز بورس انرژی، نظیر کارگزاری کاریزما، مراجعه کرده و نسبت به دریافت کد سهامداری خود اقدام فرمایند. پس از دریافت نام کاربری و رمز عبور اختصاصی، امکان ورود به سامانه معاملات آنلاین و مشاهده و انجام معاملات کلیه نمادهای موجود در بورس انرژی برای ایشان فراهم خواهد شد.
کارمزد معاملات بورس انرژی
به عنوان یک ویراستار حرفه‌ای، متن زیر با حفظ مفهوم اصلی و با تغییر کامل ساختار و واژگان، به منظور ارائه لحنی مناسب برای وبسایت و رعایت دقیق قواعد فعل و فاعل در زبان فارسی بازنویسی شده است:
مطابق با مقررات بازار سرمایه، کلیه مبادلات از جمله معاملات انجام شده در بورس انرژی مشمول پرداخت کارمزد می‌گردند. بر اساس آخرین اطلاعیه‌ای که در تاریخ بیست و هشتم شهریور ماه سال یکهزار و سیصد و نود و شش در وبگاه رسمی بورس انرژی انتشار یافته است، نرخ کارمزد معاملات مربوط به کالاها و قراردادهای سلف موازی (اعم از فیزیکی و برق) برای هر دو سوی خرید و فروش معادل ۰.۰۰۰۱۳۵ تعیین شده است. شایان ذکر است، زمان انجام معاملات در بورس انرژی (مختص بخش برق)، روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت نه صبح الی دوازده و سی دقیقه ظهر می‌باشد.
